रमा पन्थी/ रुपन्देही
सिद्धार्थनगर नगरपालिका लुम्बिनी प्रदेशको रुपन्देही जिल्लाको दक्षिण भेगमा अवस्थित रहेको छ कुल क्षेत्रफल ३६.०३ वर्ग कि.मी. ओगटेको यस नगरपालिका समुद्रसतहबाट ११० मिटरको उचाईमा रहेको छ भने नगरपालिकामा उष्णप्रदेशीय हावापानी पाइन्छ । अधिकतम तापक्रमः ४५.२० डिग्री सेल्सियस र न्यूनतम तापक्रम २.४० डिग्री सेल्सियस सम्म पुगेको देखिन्छ । सिद्धार्थनगर नगरपालिकामा नेपालको दोश्रो अन्तराष्ट्रिय विमानस्थल गौतम बुद्ध अन्तराष्ट्रिय विमानस्थलू रहेको छ । सिद्धार्थनगर नगरपालिका नेपाल र भारतको सिमानामा पर्ने मुख्य प्रवेशद्वारहरु मध्ये एक महत्वपूर्ण पर्यटकीय, व्यापारीक र औद्योगिक केन्द्रको रूपमा स्थापित छ । भगवान गौतम बुद्धको बाल्यकालको नाम सिद्धार्थ ‘सर्वअर्थसिद्ध’ बाट यस नगरपालिकाको नामाकरण गरिएको छ । सांस्कृतिक परम्परा र मान्यताहरू साहित्य, भाषा, कला, धर्म, सस्कृतिको साझा संगमको रुपमा यो नगरपालिका रहेको छ ।
वि.सं. १८८० सम्म नगन्य रूपमा मात्र वस्तीहरू भएको यस नगरमा वि.सं. २०१० सालमा शान्तिनगरमा हवाई मैदान निर्माण भएपछि बस्ति विकासको गतिमा तीव्रता आएको पाईन्छ । वि.स. २०३३ साल देखि नगरपालिकाको नाम भैरहवा नगरबाट सिद्धार्थनगरमा रुपान्तरित भएको हो । १३ वटा वडामा विभाजित यस नगरपालिकाको सिमानामा पूर्वमा ओमसतिया र रोहिणी गाउँपालिका, पश्चिममा मायादेवी गाउँपालिका, उत्तरमा ओमसतिया र मायादेवी गाउँपालिका र दक्षिणमा सुनौली ९महाराजगञ्ज जिल्ला, भारतले सिमाकंन गरिएको छ । सिद्धार्थनगर नगर पालिकाको जनसंख्या ७४४३६ जना छ भने वडागत रुपमा हेर्दा वडा नम्बर ९को जनसन्ख्या ७३७० छ। यस नगरपालिकाको आर्थिक वर्ष २०८१ र ८२ मा संघीय सरकारबाट समानिकरण अनुदानमा रु १८ करोड २८ लाख, ससर्त अनुदान रु २८ करोड १२ लाख ६७ हजार, समपुरक अनुदान रु १ करोड ५० लाख, विशेष अनुदान रु १ करोड ६० लाख, राजस्व बाँडफाँड ११ करोड ८ लाख १ रुपैया र प्रदेश सरकारबाट वित्तीय समानिकरण अनुदान रु १ करोड ३० लाख ९२ हजार, ससर्त अनुदान रु १ करोड १० लाख ६२ हजार, समपुरक अनुदान रु १ करोड ५ लाख, विशेष अनुदान रु २० लाख, राजश्च वाँडफाड रु ७७ लाख ९ हजार, मालपोत कार्यालयबाट प्राप्त हुने राजश्व बाँडफाडको रकम रु ५ करोड ५० लाख, आन्तरिक राजश्व २४ करोड ९५ लाख, अनुमानित बैंक मौज्दात रु ८ करोड ७८ लाख २३ हजार ९ सय ९९ गरी जम्मा रु १ अर्ब ४ करोड २५ लाख ५४ हजार हुने अनुमान गरेको छ । नगर पालिकाले आ.व २०८१र८२ मा संचालन गरिने विभिन्न कार्यक्रम र बजेट विवरण यसै बजेटमा समावेश गरेको छ । श्रोत: बार्षिक नगर विकास योजना (२०८१ र २०८२ )
सिद्धार्थनगर नगरपालिकामा विकास र समृद्धिको लहर तीव्र गतिमा अघि बढिरहेको छ। यसै क्रममा नगरका विभिन्न वडाहरूले स्थानीय आवश्यकता र जनअपेक्षालाई ध्यानमा राखी योजनाबद्ध विकास कार्य सञ्चालन गरिरहेका छन्। विशेषगरी वडा नं. ९ ले नगर विकास योजनामा उल्लेखनीय योगदान पुर्याउँदै, भौतिक पूर्वाधार निर्माण, सरसफाइ, शिक्षा तथा सामाजिक विकासका क्षेत्रमा उदाहरणीय कार्य गर्दै आएको छ। यस वडाले हालसम्म सञ्चालन गरेका निर्माण कार्यहरू गुणस्तरीय, समयमै सम्पन्न र दीर्घकालीन उपयोगका हिसाबले उत्कृष्ट ठहरिएका छन्। वडा नं. ९ को यो सक्रियता सम्पूर्ण नगरपालिकाका वडाका लागि प्रेरणाको स्रोत बन्न पुगेको छ।
वडा नं. ९ मा हालसम्म सम्पन्न भएका विकास निर्माणका कार्यहरूले स्थानीय पूर्वाधारमा उल्लेखनीय सुधार ल्याएका छन्। दुर्गा मन्दिर (ज्ञवाली समाज) तर्फको सडक निर्माण तथा स्तरोन्नति कार्य आन्तरिक स्रोतको १० लाख रुपैयाँ खर्च गरेर सम्पन्न भइसकेको छ। त्यसैगरी चक्रपथ जनस्वास्थ्यबाट पश्चिमतर्फ जाने सडक पनि १२ लाखको समानीकरण अनुदानमा निर्माण तथा स्तरोन्नति काॠ सम्पन्न गरिएको छ।
बृहस्पति पथको सडक तथा नाला निर्माण कार्य १० लाखको अनुदानमा सम्पन्न भएको छ। बिकास निर्माण कै क्रममा मिश्रौलियामा निर्माणाधीन जेष्ठ नागरिक आश्रय भवनको पूर्वाधार निर्माण १७ लाखको अनुदानमा सम्पन्न भइसकेको छ। लिटिल टुलिप मटेस्वरीतर्फ जाने सडक आन्तरिक स्रोतबाट १० लाख खर्च गरी निर्माण सम्पन्न गरिएको छ। उदयपुरमा मगर संघलाई जोड्ने सडक १० लाखको अनुदानमा स्तरोन्नति गर्ने कार्य सम्पन्न गरिएको छ। बृहस्पति कलेज नजिकैको बृहस्पति चक्रपथको अधुरो सडक तथा नाला निर्माण कार्य पनि १८ लाखको अनुदानमा सम्पन्न भइसकेको छ।
भानु पथदेखि अरनिको सहकारीतर्फ जाने नाला तथा ग्राभेल कार्य ६ लाखमा सम्पन्न भएको छ। डाडागाउँस्थित अम्बर बहादुर गुरुङको घरदेखि विभिन्न दिशामा विस्तार गरिएको नाला तथा ग्राभेल सडक ८ लाखको अनुदानमा सम्पन्न भएको छ।
यसबाहेक, केही योजनाहरू निर्माणाधीन अवस्थामा छन्। निर्माणकार्य भैरहेका सदक हरुमा कल्याण पथमा मुस्लिम समुदायको बस्ती जोड्ने नाला तथा ग्राभेल गर्ने कार्य ६ लाखमा सम्पन्न हुन लागि रहेको छ। उता तिनकुने चोकदेखि पूर्वतर्फ तुल्सिराम पराजुलीको घरअगाडि नालाको मर्मत कार्य २ लाखको अनुदानमा काम भइरहेको छ ।भने गोलीगढ चोकमा स्टिल पोल र सेन्सर स्टिम लाइट जडान गर्ने कार्य १ लाख ५० हजारको अनुदानमा भइरहेको छ। यी सबै काम हरु असार सम्ममा पुर्णरुपमा सम्पन्न हुने कुरा ९ नम्बर वडाका सदस्य बसन्त भट्टराईले जानकारी दिनुभयो।
जनप्रतिनिधिहरूको सक्रियता, जनसहभागिता र स्पष्ट प्राथमिकताले गर्दा यहाँका सडक, नाली, सामाजिक संरचना मात्र होइन, स्थानीय बासिन्दाको सोचाइ र जीवनशैलीमा समेत परिवर्तन देखिएको छ। अझै धेरै गर्न बाँकी छ तर गरिएको कामहरू आफैंमा प्रेरणादायी छन्। यदि स्रोत, रणनीति र समन्वय मिल्यो भने सिद्धार्थनगर न केवल पूर्वाधारमा समृद्ध हुनेछ, बरु स्थानीय विकासको नमूना का रूपमा स्थापित हुनेछ। यस यात्रामा सहभागिता सबैको हो, जिम्मेवारी पनि सबैको हुन्छ हुनुपर्छ । सिद्धार्थनगरको विकास अब योजना मात्र होइन, जनविश्वासको दस्तावेज बनेको छ।
वडा अध्यक्ष भन्छ्न वडामा के कति आवश्यक छ भन्ने कुरा वडामा जानकारी हुन्छ तर विकासका काम गर्नु पर्दा नगरपालिकाको बजेट र संघीय बजेट माग गर्नुपर्ने बाध्यता छ। माग गरेको बजेटको एक तिहाइ भाग मात्र बडासम्म आइपुग्छ। सोचेको जस्तो केही गर्न सकिँदैन। वडामा उठाएको करसमेत नगरपालिकामा जम्मा गर्नुपर्ने हुन्छ ।’
पालिका र संघीय बजेट सिधै वडामा आएमा र वडामा आएको कर वडामा नै जम्मा गर्ने व्यवस्था भएमा आवश्यक ठाँउमा खर्च गर्न सकिने उनले बताए। यसो हुन सकेमा सकिनै लागेका वा ९५ प्रतिशत पूरा भएका कामलाई अर्को वर्ष कुर्नुपर्ने वाध्यता कम हुने र काम गर्न गराउनसमेत सहज हुने उनको भनाइ थियो।
वडाका योजनाका कामहरू सम्पन्न गर्नका लागि वडा सदस्य
बसन्त भट्टराईले सुरु देखिनै अहोरात्र खटिरहेका छन्। सिद्धार्थ नगरपालिकाका १२ वडामध्ये ९ नम्बर बडा भौगोलिक हिसाबले सबैभन्दा ठूलो बडा रहेको छ। यहाँ भौतिक पूर्वाधारका धेरै कार्यहरू गर्नुपर्ने रहेको छ। तर नगरपालिकाले बजेट वितरण गर्दा हाम्रो वडालाई दिएको बजेटले हामीले सौचेअनुसार कार्य गर्न सकेका छैनौ। बजेट कम पाइन्छ। आवश्यक सामग्री, जनशक्ति तथा उपकरण व्यवस्थापनमा समस्या देखिएको छ। काम गर्दै जाँदा बजेटले पुग्दैन । काम अपुरी, अपुरो छोड्नुपर्ने हुन्छ । त्यसलाई पूरा गर्न अर्को सालको बजेट कुर्नुपर्छ। जनतालाई त्यो कुरा बुझाउन गाह्रो पर्छ। जनप्रतिनिधिले खाए, भ्रष्टाचार भयो भन्छन्।’ उनले भने। वडा सदस्य बसुन्धरा शर्मा पोखेलले जनप्रतिनिधिले आफ्नो
समाजमा तमाम समस्याहरू हुँदाहुँदै र देखिएका सबै समस्या समाधान गर्न गाह्रो हुने भन्दै सीमित बजेटका कारण सौचेजस्तो काम गर्न नसकिने बताइन् । उनले भनिन्, ‘बजेट अभावकै कारण निर्माणका सबै गोजनाहरूको समस्या हल गर्न नसक्दा स्थानीय बासिन्दाहरू असन्तुष्ट छन्। वास्तविक अवस्था बुझाउन प्रयास गरिएपनि जनताका अपेक्षा उच्च भएकाले चित्त बुझाउन गाद्वो भइरहेको छ। विविध समस्याका बावजुद पनि सीमित बजेटबाट वडामा धेरै राम्रो कामहरू भएका र आगामी वर्षमा बाँकी रहेका कार्य पनि पूरा गर्ने योजनामा रहेको उनले बताइन् ।
वडा सदस्यहरू युवराज बराल र सबिता हरिजनले कम बजेटका कारण काम गर्न कठिन भएको गुनासो गरे।
यहाँ तपाईंको माग अनुसार सिद्धार्थनगर नगरपालिकाको वडा नं ९ को २०८१/०८२ को बजेटसँग सम्बन्धित जनभावना झल्किने गरी एक प्रभावशाली र स्पष्ट लेख तयार गरिएको छ:
सामाजिक विकास विना भौतिक पूर्वाधार: एक अपुरो प्रगति – वडा सचिब अब्दुल रसिद पठान
सिद्धार्थनगर नगरपालिका वडा नं ९ का लागि २०८१/०८२ सालको कुल बजेट ९६ लाख ५० हजार रुपैयाँ मात्र विनियोजन गरिएको छ। यस बजेटमा ७२ लाख रुपैयाँ भौतिक पूर्वाधारतर्फ खर्च हुने र बाँकी २४ लाख ५० हजार रुपैयाँ सामाजिक विकासतर्फ छुट्याइएको छ। यस्तो बजेट वितरणले समग्र विकासको सन्तुलनमा प्रश्न उठाएको छ।
वडाको आकार, जनसंख्या र आवश्यकताको दृष्टिकोणले हेर्दा सामाजिक क्षेत्र – विशेषगरी शिक्षा, स्वास्थ्य, महिला तथा बालबालिका, ज्येष्ठ नागरिक, अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूका हकहितका कार्यक्रमहरूमा देखिएको कम प्राथमिकता गम्भीर चिन्ताको विषय हो। भौतिक संरचना – बाटो, भवन, नाला जस्ता संरचना बनाउन आवश्यक छन्, तर समाजको चेतना, स्वास्थ्य र सीप विकास बिना ती संरचनाहरूले पूर्ण प्रभाव पार्न सक्दैनन्।
हामी वडाका कर्मचारी, जनप्रतिनिधि तथा स्थानीय बासिन्दाको रूपमा महसुस गरिरहेका छौं कि केन्द्र र प्रदेश सरकारबाट केही हदसम्म सहयोग प्राप्त भएको भए तापनि त्यसले स्थानीय आवश्यकता पुरा गर्न पर्याप्त छैन। सामाजिक विकास नभई भौतिक पूर्वाधार विकास मात्र गर्नु भनेको असन्तुलित विकास हो, जसले दीर्घकालीन रूपमा समाजमा असमानता र असन्तुष्टि बढाउँछ।
हामी बजेटमा सामाजिक क्षेत्रलाई बढी प्राथमिकता दिइनुपर्ने माग राख्दछौं। शिक्षा र स्वास्थ्यमा लगानी नगरिकन सशक्त समुदाय निर्माण सम्भव छैन। आगामी दिनमा वडास्तरीय योजना, नीति तथा बजेट निर्माण गर्दा जनप्रतिनिधिहरूले जनताको भावना र आवश्यकता सुन्ने र सम्बोधन गर्ने दायित्व वहन गर्नुपर्छ।
यसैले, हामी यो बजेटप्रति सन्तुष्ट छैनौं र आगामी दिनमा सामाजिक विकासमा उल्लेखनीय बजेट विनियोजन गर्न सम्बन्धित निकायलाई आग्रह गर्दछौं।
