गणेश आचार्य 

कम्युनिस्ट आन्दोलनको सबैभन्दा अमूल्य सम्पत्ति भनेको पार्टीको विचारधारा हो, र त्यस विचारधारालाई जीवित राख्ने शक्ति भनेको पार्टीका कार्यकर्ताहरू हुन्। कार्यकर्ता बिना पार्टी भनेको केवल नामको खोल हो, जसमा न त आन्दोलनको प्राण हुन्छ, न त जनताको भरोसा। तर कार्यकर्ताको योगदान केवल संख्यामा मापन हुँदैन ।उनको राजनीतिक चेतना, विचारमा दृढता, र संगठनप्रति निष्ठा नै उनको वास्तविक मूल्य हो। यही मूल्यको आधार बनेर दुई कुरा कार्यकर्ताको जीवनमा अविभाज्य रूपमा उभिन्छन।

अनुशासन र पदोन्नति
कम्युनिस्ट आन्दोलनको इतिहास हेर्दा, हरेक सफल क्रान्तिको मूलमा अनुशासनमा अडिग र पदोन्नतिमा न्यायपूर्ण संस्कार पालेका कार्यकर्ताहरू पाइन्छन्। चीनमा माओको लालसेना, भियतनाममा होचि–मिन्हको जनसेना यी सबै उदाहरणले देखाउँछन् कि अनुशासन र पदोन्नति केवल संगठनको भित्री नियम होइन, यो क्रान्तिको जीवनरेखा हो।
अनुशासनको राजनीतिक मर्म
कम्युनिस्ट पार्टीमा अनुशासनको अर्थ के हो? यो केवल आदेश पालना होइन, बरु विचार र कार्यको एकरूपता हो। ‘निर्णयमा बहस, कार्यमा एकता’—यो कम्युनिस्ट अनुशासनको सूत्र हो। निर्णय लिने प्रक्रियामा कार्यकर्तालाई पूर्ण स्वतन्त्रता हुन्छ, तर एकपटक निर्णय भइसकेपछि त्यसको निष्ठापूर्वक कार्यान्वयन गर्नु सबैको जिम्मेवारी हो।
अनुशासनको मर्म बुझ्न, हामीले यसलाई तीन आयाममा हेर्नुपर्छ।
राजनीतिक अनुशासन – पार्टीको विचारधारा र कार्यक्रमसँग आत्मगत र वस्तुगत रूपमा मेल खाने व्यवहार गर्नु।
संगठनात्मक अनुशासन – हरेक बैठक, अभियान, र जिम्मेवारीमा नियमित सहभागिता जनाउनु, र आफूलाई जवाफदेही बनाउनु।
नैतिक अनुशासन – व्यक्तिगत जीवनलाई पनि कम्युनिस्ट मूल्य–मान्यतासँग जोडेर राख्नु, ताकि जनता कार्यकर्तालाई हेर्दा पार्टीको नैतिकता देख्न सकून्।
अनुशासन भनेको डरका कारण गरिएको पालन होइन, चेतनाबाट आएको प्रतिबद्धता हो। चेतनाविहीन अनुशासन अस्थायी हुन्छ, चेतनासहितको अनुशासन जीवनपर्यन्त टिक्छ।
अनुशासनभंगका खतरा
राजनीतिक आन्दोलनको पतन धेरैजसो अनुशासन भंगबाट सुरु हुन्छ। जब कार्यकर्ता व्यक्तिगत स्वार्थलाई संगठनको हितभन्दा अगाडि राख्न थाल्छन्, तब पार्टीको मूल उद्देश्य कमजोर पर्छ।
गुटबन्दी र विभाजन – व्यक्तिगत निकटताका आधारमा समूह बनाइने, जसले पार्टीको एकतालाई तोड्छ।
अवसरवाद – परिस्थिति अनुसार विचार र व्यवहार बदल्ने प्रवृत्ति, जसले क्रान्तिकारी उद्देश्यलाई विस्थापित गर्छ।
अनियमितता – जिम्मेवारीमा ढिलाइ, जनसंपर्कमा लापरबाही, र राजनीतिक अध्ययनमा उदासीनता।
कम्युनिस्ट आन्दोलनको इतिहासमा सोभियत संघदेखि नेपालसम्मका उदाहरणहरू छन्, जहाँ अनुशासन भंगको रोगले संगठनलाई जनता बाट अलग्याएको छ।
पदोन्नतिको वास्तविक अर्थ
पदोन्नति भन्नेबित्तिकै धेरैको दिमागमा पद, शक्ति र विशेषाधिकारको तस्वीर आउँछ। तर कम्युनिस्ट पार्टीमा पदोन्नति भनेको जिम्मेवारी बढ्नु हो, सुविधा बढ्नु होइन।
कम्युनिस्ट कार्यकर्ताको पदोन्नति चार आधारमा टेकेको हुन्छ।
विचारमा दृढता – परिस्थिति जे भए पनि विचारधाराको मर्मबाट विचलित नहुने क्षमता।
कार्यदक्षता – दिइएको जिम्मेवारीलाई समयमै, गुणस्तरीय ढंगले, र सिर्जनात्मक रूपमा पूरा गर्ने।
त्याग र समर्पण – व्यक्तिगत समय, स्रोत, र आरामलाई जनताको लागि अर्पण गर्ने तत्परता।
जनताको भरोसा – जनसंपर्क, सहानुभूति, र जनताको बीचमा आफ्नो नैतिक छवि निर्माण गर्ने योग्यता।
कम्युनिस्ट पदोन्नति चाप्लुसी र निकटताको परिणाम होइन, रगत, पसिना र अडानको फल हो।
अनुशासन र पदोन्नतिको अन्तर्सम्बन्ध
यी दुई कुरा छुट्टै देखिए पनि वास्तवमा एक–अर्काका पूरक हुन्। अनुशासन बिना पाएको पदोन्नति भनेको हतियार बिना युद्धमा जानु हो—पहिलो संघर्षमै हार निश्चित हुन्छ। त्यस्तै, पदोन्नतिको अवसर बिना अनुशासनलाई निरन्तर कायम राख्नु पनि कठिन हुन्छ, किनकि योग्य कार्यकर्ताको उत्साह क्षीण हुन थाल्छ।
साँचो कम्युनिस्ट कार्यकर्ता त्यो हो ,जो पद नपाए पनि अनुशासनमा अडिग रहन्छ, र पद पाएको दिन त्यो अनुशासनलाई अझ कडा बनाउँछ।
आजका चुनौतीहरू
नेपाललगायतका धेरै कम्युनिस्ट पार्टीहरूमा आज अनुशासन र पदोन्नति दुवै क्षेत्रमा समस्या छन्।
पदोन्नति प्रायः गुट, निकटता र अवसरको आधारमा हुन्छ।
अनुशासन तोड्नेहरूलाई कारबाही गर्ने साहस नेतृत्वमा घटेको छ।
योग्य र जनप्रीय कार्यकर्तालाई किनारामा राख्ने प्रवृत्ति बढ्दो छ।
यी चुनौतीलाई नउम्काएसम्म न त पार्टी अनुशासित हुन्छ, न त पदोन्नति निष्पक्ष।
सुदृढीकरणका उपायहरू
१. पारदर्शी मूल्यांकन प्रणाली – कार्यकर्ताको वार्षिक मूल्यांकन राजनीतिक योगदान, जनसंपर्क, अध्ययन, र जिम्मेवारीको आधारमा।
२. निरन्तर राजनीतिक प्रशिक्षण – विचारधारात्मक, संगठनात्मक, र व्यवहारिक सीपको निरन्तर उन्नति।
३. कडा अनुशासन कारबाही – पद वा निकटताले अनुशासन तोड्नेलाई बचाउन नपाउने व्यवस्था।
४. आन्तरिक लोकतन्त्र – बहस, आलोचना, र आत्मालोचनाको संस्कारलाई पदोन्नति प्रक्रियासँग जोड्नु।
निष्कर्ष
कम्युनिस्ट कार्यकर्ताको जीवनदिशा अनुशासन र पदोन्नतिमा टेकेको हुन्छ। अनुशासनले कार्यकर्तालाई स्थिर, भरोसायोग्य, र संघर्ष गर्न तत्पर बनाउँछ; पदोन्नतिले उसको जिम्मेवारी र प्रभाव क्षेत्र बढाउँछ। यी दुवै मिलेर मात्र पार्टीलाई बलियो र जनता–केन्द्रित बनाउन सकिन्छ।
जब अनुशासन टुट्छ र पदोन्नति अन्यायपूर्ण हुन्छ, पार्टी जनताबाट टाढा पर्छ र आन्दोलन दिशाहीन हुन्छ। तर जब अनुशासन चेतनाबाट आउँछ र पदोन्नति योगदानबाट प्राप्त हुन्छ, तब पार्टी बलियो हुन्छ, जनता जोडिन्छन्, र क्रान्तिको बाटो स्पष्ट र दृढ बन्छ।
अन्ततः, कम्युनिस्ट कार्यकर्ता पद वा पदवीले होइन, विचार, अनुशासन, र योगदानले चिनिन्छ। पदोन्नति त्यस पहिचानको स्वाभाविक परिणाम हो—जनताको विश्वासको प्रमाणपत्र। यही संस्कारमा बाँच्ने कार्यकर्ता मात्र क्रान्तिको बाटोमा अन्तिमसम्म उभिन सक्छ।